HAFIZ İBRAHİM DALLİU

 (1878–1951)  

İlahiyatçı tercüman şair, editör, muallim ve vatansever olan İbrahim Dalliu 1878’de Tiran’da, dini geleneklere bağlı ve misafirperver bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Henüz çocuk yaşta iken dini duygu ve düşünceleri ailesi tarafından şekillendirilmeye başlandı. Hafız eğitiminin ilerleyen döneminde birçok çağdaşı gibi İstanbul’a gelerek daha geniş bir ilim ve tecrübeye sahip oldu. Çocukluğundan gençliğine dek sağlam bir  dini kültür ile yetiştirilen Dalliu İslam’ın sadık bir  mücahidi ve Arnavutluk’u ilgilendiren meselelere bağlı bir lider olma yolunda mesafe alıyordu.

İbrahim Dalliu, Arnavutluk’taki  bütün camilerin görevlilerinden başlamak üzere, sıradan dindara kadar Arnavutluk’taki bütün sosyal tabakalara gerekli eğitim verebilmek için Arnavutça edebiyata acil ve kaçınılmaz bir ihtiyacın olduğunu düşünüyordu([1]). Bunun için de gençlere Arnavutça okuma yazma öğretmek istiyordu. Vatana döner dönmez güçlük çekmesine rağmen şehrin doğusunda yaptığı imamlıktan kopmadan Tiran’ın ilkokullardan birinde öğretmen olarak çalışmaya başladı.

İbrahim Dalliu milli duygulara sık sıkıya bağlı bir kişi olarak “Tiran’da vatanseverlik” adlı eserinde milli teşkilatta faaliyet yürüten 150 adam zikretmiştir. Eserin kaleme alınmasıyla yazarın Tiran’daki vatanseverlerle bağı güçlenmiştir. Bu kitabın bir etkisi de İbrahim Dalliu’nun daha sonra yapılan Elbasan kongresinde Tiran azası olarak seçilmesi olmuştur.   Bu kongre, Arnavutça eğitim veren  ilk lisenin açılması kararıyla neticelenmişti. İbrahim Dalliu açılan bu yeni okula öğretmen tayin edildi. Ancak bu disiplinli, dürüst, vatansever, yazar ve şair, sapık ideolojilere tabi olmadığı için hapse atılarak çeşitli işkencelere maruz bırakıldı. Hapisten çıkabilmesi dostlarının ve Hasan Prishtina, Mihal Grameno gibi arkadaşlarının müdahalesini gerektirmişti.

Hafız Sabri Koçi gibi Hafız İbrahim Dalliu’nun da hayatının büyük bir kısmı hapishanelerde geçti. Çünkü onun temel amacı zulme ve  adaletsizliğe karşı savaşmak ile  vatanın menfaatlarini savunmak çerçevesinde şekilleniyordu. İkinci dünya savaşından sonra Tiran medresesinde İslam temel bilimleri, Akaid dalında öğretmen olarak örevlendirildi. Öğrencileri onun anlattıklarını dikkatli bir şekilde dinliyorlardı. Çünkü İbrahim Dalli dersleri ilginç kılabilmek için zaman zaman kendi tecrübelerinden de örnekler veriyordu. Böylelikle dersler salt teorik ayrıntılara boğulmuş olmakan çıkıyor hayata da dokunuyordu.

1944 yılından sonra Arnavutluk’ta gelişen sosyo-politik olaylar köylerin, şehirlerin, ekonominin ve eğitimin değişimi başta olmak üzere her alanda durmak bilmeyen bir değişimi başlattı. Bu sosyal değişim öylesine hızlıydı ki, insanların ilişki biçimleri dahi değişmeye başlamıştı. Arnavutluk’ta yerleşmeye başlayan diktatörlük ülkedeki tüm sosyal tabakaların haklarını ve ifade hürriyetlerini yok ediyordu. Bu sebeple İbrahim Dalliu’nun  bu dinsiz, ateist ideolojiyle bağdaşması hiçbir şekilde mümkün olamazdı. O, sürekli bir şekilde düşüncelerini deklare ediyordu. İbrahim Dalliu halka zulmeden bir devlet biçimi tasavvur edemiyordu. Devleti yöneten, vatanı sevmeyen ve onun iyiliğini düşünmeyen, bu hükümet var olduğu sürece muhalefette kalacağını ilan ediyordu.

Bu tavrı İbrahim Dalliu’nun yeniden tutuklanarak cezaevine konulmasına yol açmıştı. Hapishanede çeşitli işkencelere maruz kaldı. Onu gelmez işkencelerden sonra hapisten çıkarıldığında Dalliu bedenen tükenmiş haldeydi. Onu hapishanede ölmemesi için ağır hasta bir şekilde serbest bırakmışlardı. 73 yılın tabii yorgunluğundan ayrı olarak komunist diktatörlüğün insaf bilmeyen işkencecilerinin zulmü ona atlatamayacağı bir hastalık bırakmıştı. Dalliu işte bu hastalık sebebiyle 1951 yılında aramızdan ayrıldı. Sonu gelmez işkenceler sebebiyle yakalandığı bu hastalıktan vefatı umulur ki onun şehitlerle birlikte haşr olunmasını sağlayacaktır.  İnne lillahi ve inne ileyhi raciun…

İbrahim Dalliu cömert bir kişiydi. Malını Allah yolunda harcamaktan kaçınmazdı. Yine geniş ufuklu ve kültürel açısından derin bir insandı. İbrahim Dalliu, dayanıklı, sakin, zengin ve güvenilir bir  devlet olmadan dindarların rahatlıkla ve özgürce dini ibadetlerini yerine getiremeyeceğini düşünüyordu. O, din-vatan ilişkileri sık sıkıya bağlı olan, ayrılmaz bir devlet biçimi tasavvur ediyordu ki, biri olmadan diğeri de ayakta duramazdı.  Bir başka ifadeyle, din ve devlet işlerinin birbirinden bağımsız, iki ayrı kurum olarak değil  biribirini tamamlayıcı bir unsur olarak telakki ediyordu. Ona göre bu iki kavram, din-devlet, biribirini dışlayamazdı.([2]). O şöyle diyordu; "TE MOS ISHTE ISLAMI, POPULLI SHQIPTAR DO TE ISHTE SHUME ME TEPER NE NUMER POR JO SHQIPTAR[3], (İslam dini olmasaydı Arnavutluk halkı nüfus olarak daha fazla olabilirdi ancak Arnavut olamazdı). İbrahim Dalliu eserleriyle tarihin kritik bir döneminde yaşayan, sayısız düşmanın arasında kalan, onu destekleyecek ve savunacak kimseyi bulamayan Arnavutluk’u ve Arnavut halkını aydınlatmaya çalışmıştır.

İlahiyatçı, tercüman, şair, editör, muallim, vatansever ve kahraman olan İbrahim Dalliu hakkındaki hiçbir konuşma fazlalık olarak telakki edilemez. Zira bu ünlü İslam düşünürünü daha iyi tanıyabilmek için her şeyden önce eserlerine başvurmalıyız. Bunun için biz burada dini ve milli edebiyat halinde tasnif ettiğimiz  eserlerini kısacası zikredeceğiz.

Hafız İbrahim Dalliu’nun Dini Eserleri

“Libri i së Falmes, namazın kılınışı” bu eserde yıllık, haftalık ve günlük bütün namaz kuralları, namazda okunan dua ve kısa sureleri Arapça, Arapça bilmeyenlerin kolayca öğrenebilmeleri için Arapça Latin harflerle yazılı ve Arnavutça mealinden ibarettir. Ayrıca bu eserde namazın önemini faydaları sık sık vurgulanmıştır. Kitap basıldığında Müslümanlara yardım etmek amacıyla ücretsiz dağıtmıştır. Böylelikle farz ayni olan namazın her Müslüman tarafından yerine getirilmesine yardımcı olmuştur.

“Dhanti e Ramazanit, orucun faydaları (1921)” Orucun temel kurallarını anlatmaktan ibarettir. Ayrıca yazar bu eserde tıp açısından orucun faydalarını ve  önemini zikretmiştir.

“Ilahija, ilahi” Hz Peygamber’e (sav) nispet edilen ilahi ve ezgilerdir.  Bu kitapta peygamber sevgisinden ve O’nun adını yaymanın, duyurmanın öneminden bahsedilmiştir.

“Patriotizma në Tiranë, Tiran’da vatanseverlik” Bu eserde yazar Tiran’da ve diğer şehirlerde bulunan vatanseverlerin milli teşkilata katılmalarının ve Arnavutluk’taki gelişmeleri takip etmelerinin önemini anlatır. Arnavut tarihi açısından mühim bir eserdir.

 “Poema satirike Dokrrat e Hinit, Hint sapmaları ve kınama şiirleri". Bu eserinde Dalli, vatana hiçbir fayda getirmeyen, zamanını meyhane ve kahvehanelerde geçiren, faydasız sohbetlere katılanlan insanları kınar ve onlarla alay eder. Şair Dalliu’nun  yalancı entelektüelleri “ senin eleştirdiği ve onları  kınadığı bilinmektedir.

“Texhvidi” Kuran’ın okunma kuralları, yılında yayınlanmş.

“İlmihali”, iman dersleri.

 “Ajka e kuptimeve të Kur'ani Qerimit, kuran’ın ana konuları” ancak yedi cüz yayınlanabildi, diğeri kalanı yayınlanamadı[4].

“E lemja dhe jeta e të madhit Muhamed sas, Hz Muhammed’in hayatı ve ölümü, 6143 beyit, 1934’te yayınlanmıştır.

“C'është Islamizmi, İslam nedir” 1935.

“Tarikatu muhamediye”, Muhammed Birgivi’nin eseri İbrahim Dalliu tarafından 1936 yılında Arnavutça tercüme edilmiştir. İkinci baskı 2000 yılında AİİTC. Tarafından yayınlanmıştır.

“Besimet e muselmanëve” Müslümanların inancı, baskı 1V, 1937.

Namazın kılınışı, 1937.

Milli Eserleri

“Grenxat e kuqe të Tiranës” Tiran’ın kırmızı arıları, hicivli şiirler, 1915.

“Dokrrat e hinit” Hint saçmaları, hicivli şiirler, 1922.

“Patriotizma në Tiranë” Tiran’da vatanseverlik.

Editör

·“Gazeta Dajti” Dajt gazetesi, 1924.

· “Gazeta Dajti në gaz".gazda Dajt gazetesi.